by Phạm Thị Hoài on
Friday, June 8, 2012 at 2:47am ·
Lâm Yến dịch
Không phải quyền lực làm
cho tha hóa, mà chính là sự khiếp sợ. Sự khiếp sợ đánh mất quyền lực làm tha
hóa những kẻ đang nắm trong tay quyền lực và sự khiếp sợ bị quyền lực trừng
phạt làm tha hóa những người đang nằm dưới tay quyền lực.
Đại đa số người Miến
quen thuộc với bốn gati, bốn hình thức của tha hóa
Changda-gati (Tham), sự tha hóa bắt nguồn từ lòng ham muốn, là sự
từ bỏ chính đạo để tìm kiếm tặng vật bất chính hay những thứ mình thèm khát.
Dosa-gati (Sân) là việc đi vào lạc đạo nhằm trừng phạt những
người mà mình ghét bỏ.
Moga-gati (Si) là sự sai lầm do si đần.
Nhưng có lẽ cái tồi tệ nhất trong bốn hình thức tha hóa là Bhaya-gati (Úy), không phải chỉ vì bhaya
(sự khiếp sợ) làm tê cứng và dần phá
hủy tất cả các cảm giác về đúng-sai, mà nó thường là nguồn cơn của ba hình thức
tha hóa còn lại.
Giống
như Tham, khi không bắt nguồn từ tính hám lợi thuần túy thì có thể là sản phẩm
của sự khiếp sợ cảnh nghèo túng hoặc sợ làm phật lòng những người mình yêu quí,
sự khiếp sợ bị vượt qua, bị lăng nhục hoặc thương tổn theo cách nào đó có thể
xô đẩy con người đến những ác ý. Cũng khó có thể xua tan u mê trừ phi có tự do
theo đuổi chân lý và không bị trói buộc bởi sự khiếp sợ. Với quan hệ gần gũi đến
thế giữa sự khiếp sợ và tha hóa, không có gì phải ngạc nhiên là ở bất kỳ xã hội
nào, khi sự khiếp sợ lan tràn, tha hóa dưới mọi hình thức sẽ bám rễ sâu trong
lòng xã hội.
Việc công chúng không
hài lòng với những khó khăn kinh tế vẫn được nhìn nhận là nguyên nhân chính dẫn
tới phong trào đòi dân chủ ở Miến, được châm ngòi bởi những cuộc biểu tình của
sinh viên năm 1988. Đúng là nhiều năm với những chính sách thiếu ăn nhập, các
giải pháp sai lạc của chính quyền, lạm phát leo thang và thu nhập thực tế tụt
giảm đã đưa đất nước đến tình trạng khủng hoảng kinh tế. Nhưng không phải những
khó khăn trong việc nâng cao hơn mức sống – ở mức gần như không thể chấp nhận
được – là lý do duy nhất xói mòn lòng kiên trì của người dân vốn đôn hậu và
hiền lành, mà còn do sự lăng nhục bởi một lối sống bị biến dạng bởi tha hóa và
khiếp sợ.
Các sinh viên đã đấu
tranh không phải thuần túy vì cái chết của các đồng chí, mà còn chống lại sự
phủ nhận quyền được sống của họ bởi chính thể toàn trị – một chính thể đã tước
đi sự hiện diện của lẽ phải và không đem đến bất kỳ một hi vọng nào cho tương
lai. Và vì các cuộc tranh đấu của sinh viên đã truyền tải rõ ràng sự thất vọng
của công chúng, những cuộc biểu tình này lan nhanh thành một phong trào toàn quốc.
Một trong những người ủng hộ nhiệt thành nhất cho phong trào là các doanh gia,
những người đã hình thành những kỹ năng và quan hệ cần thiết để không chỉ tồn
tại mà còn giàu có trong hệ thống. Nhưng sự giàu có không đem đến cho họ cảm
nhận thực sự về an ninh và thành đạt, và họ không thể không nhận thấy rằng nếu
họ và đồng bào họ, bất kể địa vị kinh tế, muốn có được một sự sinh tồn khả dĩ
thì một bộ máy nhà nước khả tín ít ra phải là điều kiện cần, nếu không phải là
điều kiện đủ. Người dân Miến đã lo ngại về tình trạng bấp bênh của kẻ nằm dưới
sự trị vì của người khác, khi mà thân phận họ “như nước trong bụm tay” của
những kẻ nắm quyền lực tối cao.
Chúng ta đẹp xanh như
ngọc
Trên bụm tay người
Nhưng ôi, chúng ta cũng
có khi là
Những vụn gương vỡ nát
Trên bụm tay người
Các vụn gương, những
mảnh nhỏ nhất, óng ánh và sắc nhọn, có thể tự bảo vệ mình khỏi những bàn tay
muốn nghiền nát chúng là một biểu trưng sống động của tinh thần can đảm, một
phẩm chất cần thiết của những người muốn giải phóng mình khỏi sự kìm kẹp của
bạo quyền. Bogyoke Aung San coi mình là một nhà giải phóng và không ngừng tìm
kiếm câu trả lời cho những trở ngại mà Miến Điện gặp phải trong thời khắc thử
thách của dân tộc. Ông hô hào đồng bào mình hãy can đảm hơn: “Hãy đừng lệ thuộc
vào lòng can đảm và tinh thần dũng cảm của người khác, mỗi người trong các bạn
hãy biết hi sinh để trở thành một anh hùng và tạo dựng sự dũng cảm và can đảm
của chính mình. Chỉ đến khi đó chúng ta mới có thể cùng chung hưởng tự do thực
sự”.
Nỗ lực cần thiết để
tránh không bị tha hóa – trong một môi trường mà sự khiếp sợ là một phần máu
thịt của sự tồn tại hàng ngày – không tức khắc rõ ràng với những người có may
mắn sống trong những nhà nước có sự hiện diện của pháp quyền (rule of law).
Luật pháp công minh không chỉ ngăn chặn sự tha hóa thông qua việc trừng phạt
không thiên vị những kẻ phạm pháp. Luật pháp còn giúp tạo dựng một xã hội mà
trong đó mọi người có thể thỏa mãn những yêu cầu căn bản-vốn thiết yếu cho việc
bảo tồn nhân phẩm con người mà không cần phải cầu viện đến những hành vi tha
hóa. Khi thiếu vắng luật pháp như thế, gánh nặng gìn giữ các nguyên tắc của
công lý và sự đoan chính chuyển sang vai những con người bình thường. Chính
hiệu ứng tích lũy những nỗ lực bền bỉ và sự nhẫn nại sẽ thay đổi một dân tộc –
nơi lý trí và lương tri bị bóp méo bởi sự khiếp sợ – sang một xã hội mới- nơi
luật pháp tồn tại là để đáp ứng khát vọng của con người về sự hòa hợp và công
lý, trong khi giúp ngăn chặn những tính ác trong bản chất thiên bẩm của con
người.
Trong một thời đại mà sự
phát triển lớn lao của kỹ nghệ đã tạo ra những vũ khí chết người-những thứ có
thể được, và đang được, những kẻ nắm quyền vô đạo dùng để thống trị kẻ yếu và
không có khả năng tự vệ, có một đòi hỏi cấp thiết về mối quan hệ gần gũi hơn giữa
chính trị và đạo đức, trên cả cấp độ dân tộc và quốc tế. Tuyên ngôn Nhân quyền
Toàn cầu của Liên hợp Quốc khẳng định rằng tất cả mọi người và mọi hợp phần của
xã hội phải đấu tranh nhằm thúc đẩy tự do và các quyền cơ bản mà theo đó mọi
người, bất kể chủng tộc, quốc gia và tôn giáo đều được hưởng. Tuy nhiên, chừng
nào còn tồn tại các chính quyền được thiết lập dựa trên sự áp bức thay vì sự
chấp thuận của công chúng, chừng nào còn tồn tại các nhóm lợi ích chỉ biết đặt
lợi ích trước mắt lên trên hòa bình và thịnh vượng lâu dài, thì hành động phối
hợp quốc tế bảo vệ và phát huy quyền con người bất quá chỉ là một nửa cuộc đấu
tranh. Vẫn sẽ có những đấu trường nơi các nạn nhân của bạo quyền phải tự dựa
vào những nội lực của chính họ để bảo vệ các quyền bất khả nhượng với tư cách
là những thành viên của gia đình nhân loại.
Cuộc cách mạng rốt ráo
là cuộc cách mạng trong tinh thần, được khai sinh từ niềm tin trí tuệ về nhu
cầu cần phải thay đổi các thái độ và các giá trị – những thứ định hình tiến
trình phát triển của một dân tộc. Một cuộc cách mạng chỉ tập trung vào thay đổi
các chính sách của nhà nước và các thể chế, với mục tiêu cải thiện các điều
kiện vật chất, sẽ chỉ có rất ít cơ hội thành công thực sự.
Thiếu vắng cuộc cách
mạng trong tinh thần, nguồn gốc tạo ra cái vô đạo của trật tự cũ vẫn sẽ tiếp
tục vận hành, gây ra một đe dọa thường trực cho quá trình cải cách và phục hồi.
Sẽ không đủ nếu chỉ cổ súy cho tự do, dân chủ và các quyền con người. Cần có quyết
tâm thống nhất nhằm duy trì cuộc đấu tranh, chấp nhận hi sinh vì chân lý vững
bền, chống lại các ảnh hưởng tha hóa của lòng ham muốn, của ác ý, của si đần và
sự khiếp sợ.
Người ta từng nói rằng
các vị Thánh là những tội nhân luôn cố gắng [rửa sạch lỗi lầm của mình]. Vì
thế, người tự do là những người bị áp bức luôn cố gắng và trong quá trình đó,
chuyển hóa mình để thích hợp với việc gánh vác các trách nhiệm và gìn giữ các
nguyên tắc cho một xã hội tự do. Trong số những sự tự do cơ bản mà con người mong
ước nhằm tạo dựng một cuộc sống tràn đầy và không bị trói buộc, tự do khỏi
khiếp sợ nổi lên là một phương tiện, đồng thời là mục đích. Một dân tộc muốn
xây dựng một đất nước mà trong đó các thể chế dân chủ mạnh được xây dựng bền
vững như là một bảo đảm chống lại sự lạm quyền của nhà nước thì trước hết phải
học cách giải phóng tâm mình khỏi sự vô cảm và sự khiếp sợ.
Luôn là một người thực
hành những gì mình kêu gọi, bản thân Aung San luôn chứng tỏ sự can đảm – không
chỉ là những biểu hiện bên ngoài, mà còn là sự can đảm cho phép ông nói lên sự
thật, giữ lời, chấp nhận phê bình, thừa nhận những lỗi lầm mình có và sửa chữa,
tôn trọng đối lập, hòa đàm với kẻ thù và để dân chúng vào vị trí quan tòa phán
xét sự xứng đáng của ông trong vai trò lãnh đạo. Chính vì sự dũng cảm đạo đức
như thế mà ông luôn được kính yêu ở Miến – không chỉ với tư cách là một chiến
binh anh hùng mà còn với tư cách là nguồn cảm hứng và lương tri cho cả dân tộc.
Những từ ngữ do Jawaharlal Nehru sử dụng khi nói về Thánh Gandhi có thể áp dụng
tốt trong trường hợp của Aung San:
“Tinh hoa trong các bài
giảng của ngài là sự không khiếp sợ và sự thật, cùng với các hành động thống
nhất với hai yếu tố này [trong khi vẫn] luôn quan tâm đến phúc lợi của đám
đông”.
Gandhi, nhà truyền giáo
vĩ đại của tư tưởng bất bạo động, và Aung San, người sáng lập quân đội quốc
gia, là hai người có tính cách rất khác nhau, nhưng cũng giống như có sự tương
đồng hiển nhiên trong những thách thức của chế độ toàn trị ở bất kỳ đâu, bất kỳ
lúc nào, thì cũng có những tương đồng trong các phẩm chất vốn có ở những người
đứng lên đối mặt với những thách thức ấy. Nehru, người nhìn nhận việc lan
truyền lòng can đảm trong dân chúng Ấn là một trong những thành tựu vĩ đại nhất
của Gandhi, là một nhà chính trị canh tân, nhưng khi ông tiếp cận với các đòi
hỏi của phong trào đòi độc lập trong thế kỉ hai mươi, ông đã nhận thấy là mình
quay trở về với triết học cổ điển Ấn: “Món quà lớn nhất cho một cá nhân hay một
dân tộc… là Abhaya, không khiếp sợ, không thuần túy là sự can đảm bề ngoài, mà
còn là sự vắng bóng sự khiếp sợ trong tâm”.
Sự can đảm có thể là một
món quà, nhưng có lẽ còn quý giá hơn nếu can đảm được khơi lên từ sự nỗ lực,
thứ can đảm đến từ việc gieo trồng thói quen không để sự khiếp sợ kiểm soát
hành vi của mình, thứ can đảm có thể được miêu tả bằng “tự tại trước áp lực” –
sự tự tại được làm mới liên tục ngay khi đối mặt với những áp lực căng thẳng và
dai dẳng.
Trong một hệ thống chính
trị luôn chối bỏ sự tồn tại của các quyền con người cơ bản, sự khiếp sợ có vẻ
như là thuộc tính nổi bật. Sợ tù đày, sợ tra tấn, sợ cái chết, sợ bị mất đi
những bạn bè, gia đình, tài sản hay phương tiện sống, sợ đói nghèo, cô lập,
trước thất bại. Hình thức quỷ quyệt nhất của sự khiếp sợ là hình thức ngụy
trang dưới mặt nạ common sense (lẽ thường) hoặc thậm chí là sự
thông thái, kết án những hành vi can đảm bé nhỏ thường nhật – những hành vi
giúp bảo toàn niềm tự trọng và phẩm giá ẩn chứa trong mỗi con người – là [những
hành vi] ngu ngốc, khinh suất, không đáng giá hoặc vô ích. Không dễ dàng để
quần chúng đang khiếp sợ dưới sự cai trị hà khắc hiểu rằng họ có thể tự giải
thoát mình khỏi bầu khí độc của sự khiếp sợ hãi đang làm họ kiệt sức. Ấy thế mà
ngay cả khi dưới sự đàn áp của những bộ máy cai trị hà khắc nhất, tinh thần can
đảm vẫn trỗi dậy hết lần này qua lần khác, vì sự khiếp sợ không phải là trạng
thái tinh thần tự nhiên của một người văn minh.
Suối nguồn của lòng can
đảm và sự vững vàng trước bạo quyền vô hạn độ thường là lòng tin son sắt vào
các giá trị đạo đức thiêng liêng kết hợp với sự hiểu biết lịch sử rằng dù cho
mọi khó khăn, lịch sử loài người được đặt trên một lộ trình duy nhất là sự tiến
bộ cả về tinh thần lẫn vật chất. Chính khả năng tự cải biến và sửa sai là yếu
tố quan trọng nhất phân biệt con người với con vật. Cội rễ của trách nhiệm
người là khái niệm hoàn mỹ, sự khao khát đạt được nó, sự thông tuệ để tìm đường
đến với nó, và sự sẵn lòng đi theo con đường đó cho tới đích cuối cùng, hoặc ít
ra cũng đi được khoảng cách cần thiết để vượt lên trên các giới hạn cá nhân và
các trở ngại của môi trường. Chính viễn kiến của con người về thế giới tương
thích với nhân tính duy lý và văn minh đã dẫn chúng ta đến chỗ dám chịu đựng
mất mát để xây dựng các xã hội tự do khỏi đói nghèo và khiếp sợ. Các khái niệm
như sự thực, công lý và lòng trắc ẩn không thể bị loại trừ vì lặp đi lặp lại
quá nhiều trong khi chúng thường là những bức tường thành duy nhất hiên ngang
chống lại bạo quyền.
__________________
Tiểu Luận “Tự do khỏi
nỗi khiếp sợ” của Aung San Suu Kyi lần đầu được phổ biến để xuất bản với mục
đích kỷ niệm Giải thưởng Sakharov vì Tự do Tư tưởng mà Nghị viện Châu Âu trao
tặng. Lễ trao giải diễn ra tại Strasbourg vào ngày 10 tháng Sáu 1991 mà không
có sự hiện diện của bà.
Nguyên bản tiếng
Anh: Freedom From Fear. Nhóm Duy Tân Trẻ giữ bản quyền của bản dịch
tiếng Việt
Bài đã đăng
trên talawas ngày 23.4.2005
http://www.procontra.asia/?p=662
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét