Kiến ba khoang - bệnh viêm da phồng rộp nước do chúng và báo chí

Kiến ba khoang - con "giời leo" ở phía bắc gọi như vậy

Sau khi điểm tin y tế trên các báo, lại có dịch phồng rộp da do Kiến ba khoang. Bệnh cũ rích, trên mạng nước ngoài đã có thông tin từ A tới Z. Vậy mà trên báo ta, các tiến sĩ (TS) và bác sĩ (BS) đã nói về bệnh như thế này đây hỡi trời.

 Mời quí vị vào đọc trên báo dân trí :"Kiến ba khoang gây bệnh “giời leo”. 
Thật là tuyệt !

Thôi thì than trách không bằng chịu khó biên dịch và soạn một bài giúp cho quí vị quan tâm, nhờ anh Gu Gồ chỉ đường tới, có một tham khảo đúng, đơn giản, dễ hiểu thì cũng tốt.
-----------

Trong vài năm qua, ở nước ta có những đợt bùng phát mạnh bệnh phồng rộp da do kiến ba khoang. Để giúp cho bạn đọc hiểu đúng về bệnh này và có cách phòng ngừa hiệu quả, xin giới thiệu bài viết tổng hợp từ các nghiên cứu trên thế giới.

Giới thiệu

Kiến ba khoang

Kiến ba khoang (KBK) còn được gọi là con “giời leo” ở một số tỉnh phía Bắc là một loại côn trùng thuộc họ cánh cứng.

Theo Wiki: "Kiến ba khoang có tên khoa học là Paederus fuscipes, thuộc Họ Staphilinidae (cánh cụt), bộ Cánh cứng. Loài côn trùng này có thân mình thon, dài như hạt thóc (dài 1-1,2cm, ngang 2-3mm), có hai màu đỏ và đen, nhìn giống con kiến; do đó, người ta hay gọi với nhiều tên gọi khác nhau như kiến hoang, kiến kim, kiến lác, kiến gạo, cằm cặp, kiến nhốt, kiến cong,^[2] ... Loại bọ này không đốt hay cắn, vết phồng rộp mụn nước trên da là do chất dịch cơ thể của bọ có chứa pederin, (chất gây triệu chứng  rộp, phỏng da, kiểu viêm da khi bị tiếp xúc côn trùng - Paederus dermatitis). ^[3]

KBK là một loài côn trùng ăn côn trùng khác, chuyên săn rầy trên đồng ruộng.^[4]. 

Viêm da do KBK ( viêm da Paederus), còn được gọi là viêm da linearis ¹ hoặc viêm da do KBK hay viêm da tiếp xúc do da kích ứng với một chất kích ứng. 

Khi bị KBK bám trên da, không nên dùng tay giết kiến mà khuyến cáo nên chỉ thổi kiến đi để kiến không bị dập nát, làm tiết dịch peredin ra.
Bệnh có biểu hiện đặc trưng là các nốt hồng ban và tổn thương mụn rộp như bóng nước, khởi phát đột ngột tại các vùng da tiếp xúc dịch từ cơ thể KBK. 

Sinh bệnh  học

Kiến ba khoang Paederus
Paederus chi thuộc về gia đình Staphyllinidae , để Coleoptae , lớp Insecta và bao gồm hơn 622 loài cư trú trên toàn thế giới. Kiến ba khoang Paederus có liên quan đến sự bùng phát của bệnh viêm da ở các nước khác nhau bao gồm Úc, [5] Malaysia , [6] Sri Lanka, [7] Nigeria, [8] Kenya, Iran, [2] Trung Phi, Uganda, Okinawa, Sierra Leone, [9]Argentina, Brazil, Pháp, Venezuela, Ecuador và Ấn Độ. [10] , [11] , [12].
Con trưởng thành dài khoảng  7-10 mm và rộng 0,5 mm, đầu màu đen, bụng ngực màu cam đỏ và vùng bụng đuôi màu đen chia thành từng khoang như trong hình. Chúng sống trong môi trường ẩm, thức ăn là những mảnh vụn hoặc các loại rầy, ấu trùng sâu bọ… Mặc dù ó thể bay, thường thấy chúng ở dưới đất  bò, chạy và cực kỳ nhanh nhẹn. Chúng có đặc điểm là quăn bụng lại khu đang chạy hoặc bị quấy rầy nên cho phép xác định “các điểm” khi bị dính chúng. Chúng đẻ trứng trên một nền ẩm thấp, nở phát triển sau khoảng 3-19 ngày, ấu trùng thành con trưởng thành. Kiến ba khoang là  bọ cánh cứng có ích cho nông nghiệp vì chúng ăn sâu hại cây trồng như rầy.
Các loài thường gây viêm da Paederus là Paederus melampus ở Ấn Độ, Paederus brasilensis ở Nam Mỹ, thường được gọi là PODO, Paederus colombius ở Venezuela, Paederus fusipes trong Đài Loan và Paederus Peregrinus ở In-đô-nê-xi-a. (Ở Việt Nam chưa thấy công bố chính thức nào dù có rất nhiều đợt dịch bùng phát trong nhiều năm qua).
Kiến ba khoang là loài ăn đêm và hướng ánh sáng và đèn huỳnh quang. Con người là hệ quả vô tình khi tiếp xúc với nó.

Cơ chế gây bệnh

Dịch máu của KBK có chứa paederine (latigaza) được tiết ra do KBK bị dập nát do phản xạ gạt hất mạnh côn trùng.
Pederin (C ₂₅ H ₄₅ O ₉ N) là một amit chưa hai vòng tetrahydropyran, chiếm khoảng 0,025% trọng lượng của côn trùng ( P. fusipes ). Gần đây, người ta đã chứng minh rằng việc sản xuất pederin dựa trên các hoạt động của vi khuẩn cộng sinh ( Pseudomonas loài) trong Pederus. Chủ yếu KBK cái sản xuất pederin. Ấu trùng và con đực chỉ nhận pederin từ con mẹ (thông qua trứng) hoặc bằng cách hút. Pederin  làm phồng da.

Biểu hiện lâm sàng

Viêm da do KBK có thể ảnh hưởng đến bệnh ngoài da hoặc quan hệ tình dục; gây bệnh ở tất cả các lứa tuổi, chủng tộc hoặc điều kiện xã hội, vì nó phụ thuộc vào hoạt động của bệnh nhân và môi trường sống của các loài côn trùng. Các vùng cơ thể tiếp xúc bị ảnh hưởng nhiều hơn. 
Số ca mắc nhiều hơn vào 3 tháng cuối của năm, khoảng thời gian ngay sau mùa mưa. 
Các tổn thương hồng ban và phù nề từng mảng. Các mụn nước thường xuất hiện về phía trung tâm của mảng da bị kích ứng. Chúng chuyển thành mụn mủ khá thường xuyên. Các dấu hiệu xuất hiện sau 24 đến 48 giờ tiếp xúc và mất một tuần hoặc nhiều hơn để biến mất.  
Một số báo cáo có sự chẩn đoán nhầm lẫn về nốt hồng ban và tổn thương chủ yếu xảy ra ở phần trên cơ thể và mặt, một số nguyên nhân có thể của dạng biến thể không điển hình này của viêm da pederus là:

1. Liên hệ với một loài khác nhau của Paederus.
2. Thường xuyên liên quan trong một thời gian ngắn.
3. Sự tồn tại của các rối loạn tiềm ẩn như viêm da dị ứng.
4. Việc sử dụng các nguồn nước tự nhiên bị nhiễm khuẩn nặng để rửa.
5. Bệnh hay hội chứng miễn dịch, kiểu phả ứng chàm hóa (eczematized)

Biến chứng bao gồm tăng sắc tố sau viêm, nhiễm trùng bội nhiễmvà hoại tử da lan rộng phải nhập viện do  viêm da mắc phải.

Sự liên quan khi bị ở mắt và bộ phận sinh dục tương đối phổ biến, nó xảy ra do chất dịch kích ứng bị dính ở ngón tay tiếp xúc đến các vùng nhạy cảm hơn này. Tuy nhiên, khu vực mắt có thể là vị trí duy nhất bị. Mắt thường có biểu hiện là viêm da quanh mắt đơn thuần, Viêm giác mạc-kết mạc mắt đã được đặt tên là mắt Nairobi.  

Chẩn đoán phân biệt
Trên lâm sàng, viêm da do KBK  có thể bị nhầm lẫn với herpes simplex, herpes zoster, nốt bỏng nước, viêm da tiếp xúc dị ứng hoặc chất gây kích ứng cấp tính, viêm da Millipede và phytophotodermatitis. Các đặc tính xuất hiện các tổn thương, khu vực tiếp xúc…, thử nghiệm mô bệnh học, có tính chất dịch tễ (xảy ra trường hợp tương tự trong một khu vực nhất định, tỷ lệ mắc theo mùa và nhận dạng của côn trùng) nên thuận lợi cho phép các bác sĩ lâm sàng dễ chẩn đoán đúng. 

Điều trị
Lấy nước sạch rửa ngay chỗ tiếp xúc với KBK để loại bỏ chất dịch nếu có gây nên viêm da tiếp xúc của các chất kích thích này... rồi  tùy theo điều kiện thuận tiện có thể chườm lạnh, ướt, bôi thuốc kem kháng viêm chứa steroid và kháng sinh tại chỗ, nếu bị bội nhiễm.  

Phòng chống
Phương pháp chính là ngăn ngừa KBK tiếp xúc với người. Các cách dự phòng có thể làm để đạt được điều này bao gồm:

1. Tìm hiểu để nhận biết KBK paederus và tránh xử lý làm dập nát các loại côn trùng khi tiếp xúc với da.
2. Giữ cửa đóng:  cả cửa ra vào và cửa sổ nên được giữ  kín tốt để làm giảm sự xâm nhập của bọ cánh cứng vào các tòa nhà.
3. Ngủ trong màn, mùng, tốt nhất là xử lý màn với  hóa chất permethrin cũng làm giảm gặp KBK  bò lên da vào ban đêm.
4. Một lưới có thể được gắn dưới ánh đèn để ngăn ngừa KBK rơi từ đèn vào người.
5.  Khuyên bệnh nhân không đâp chết KBK tránh để dịch của KBK dính vào da, tránh dụi mắt, sờ vào da khi tay đã tiếp xúc KBK.
6. Nếu thấy có KBK trên da, cố gắng loại bỏ nó nhẹ nhàng (ví dụ: thổi nó, dụ KBK bò vào một mảnh giấy và sau đó loại nó bỏ nó), rửa sạch vùng da này.
7. Kiểm tra  phát hiện KBK (đặc biệt là trên các bức tường và trần xung quanh vùng có ánh sáng) trước khi đi ngủ, nếu có, phải dùng thuốc (pyrethroid) giết chết, quét và loại bỏ các xác côn trùng. Hãy nhớ KBK có thể gây ra các triệu chứng mụn rộp kể cả còn sống hay đã chết và do đó không dùng tay trực tiếp xử lý KBK.

KBK có thễ cư trú ở cây cối xung quanh và trong nhà.

Kết luận

Viêm da do KBK là một tình trạng phổ biến. Tăng cường nâng cao hiểu biết của cộng đồng làm giảm viêm da tiếp xúc do KBK.

-----------------

Bài tham khảo

REVIEW ARTICLE
Year : 2007  |  Volume : 73  |  Issue : 1  |  Page : 13-15

Paederus dermatitis

Gurcharan Singh, Syed Yousuf Ali
Department of Dermatology and STD, Sri Devaraj Urs Medical College, Kolar, Karnataka, India

Correspondence Address:
Gurcharan Singh
108-A, Jal Vayu Vihar, Kammanhalli, Bangalore - 560043